սա պարզապես փորձարկում է

հեյ,

խցանում՝ մտքերում, քաղաքում, փողոցներում, երկրում։ մարդ չգիտի՝ որ կողմ քշի։ ու դե հետն էլ շոգա, վառվումա մարմինդ, վառվումա ուղեղդ։ ու տենց գլորեցինք մի ամբողջ ամառ։ ու եկավ սեպտեմբերը՝ կրթության, գիտության, սպորտի ու մշակույթի ամիսը՝ ԿԳՄՍՆ էլի։

մեքենայից նայում եմ առավոտը մի կերպ արթնացած, աչքերը տրորող, առաջին անգամ սև ու սպիտակ հագած, առաջին անգամ դպրոց գնացած երեխեքին ու մտածում եմ՝ տեսնես ինչ են սովորելու։ տեսնես՝ մի բան գոնե դեպի դրականը կգնա՞ էս երեխեքի համար։ թե էլի նույն կրթությունն են ստանալու, նույն քառակուսի սենյակներում, տողանի վանդակավոր տետրերի վրա գրելու են տառեր, բառեր, սովորեն կետադրություն, բազմապատկման աղյուսակն անգիր անեն, իմանան՝ որ թվին ինչ ճակատամարտա եղել, ու թե որ գրողը որ գրողի տարած դպրոցումա սովորել։

ժամանակները փոխվում են, արհեստական բանականության մասին ենք խոսում, բայց մարդու բանականության ու որակների ստանդարտները մնում են նույնը։

ասում ենք՝ պետքա զարկ տանք գիտությանը, բայց նենց ենք խփում, եղածն էլա փչանում, թափում։ ասում ենք՝ պետքա համալսարանական նոր քաղաք կառուցենք՝ թքած ունենալով արդեն եղած համալսարանների վրա։ հա, էլի լավ միտքա, բայց դե աշխարհագրական դիրքնա՞ որոշելու կրթության որակը։ կա՞ ուսանող, որ սովորումա ոչ թե դիպլոմի, այլ գիտելիքի համար։ կա՞ աշակերտ, որ ստանումա իրա հարցերի պատասխանները, սովորումա հարց տալ, խոսել։ ու ընդհանրապես կա՞ կրթական հաստատություն, որը ձևավորումա պատասխանատու, կրթված, խելացի քաղաքացիների։ թե՞ էն մարդը, որ նպատակ չունի համալսարան ընդունվելու պետք է կիսատ մնա բոլոր իմաստներով։

երբ ենք դուրս գալու կրթության մայրուղի ու պրծնենք էս խցանումից։

ասումա՝ դու կրթի շրջապատիդ, երբ խոսում ես հոգեկան առողջության մասին։ օկ, մենք ենք պատասխանատու մեր շրջապատի համար, եթե չես կարող փոխել շրջապատդ, պետք է փոխես շրջապատդ։ բայց դե ինչիա՞ հույսը իմ վրա, ինչի՞ չեն կրթական հաստատությունները կրթելու իրենց գործը հարյուր տոկոսով իրականացնում։

հուսամ էսօր էն երեխեն, որ մի կերպ յոթին արթնացել, մազերը երկու պոչիկ կապել ու իրենից երկու անգամ ծանր պայուսակով դպրոցա գնում, էդ դպրոցից կստանա էն, ինչ նույնիսկ չի էլ փնտրում։ որովհետև եթե առաջարկ չլինի, պահանջարկը գնալով կնվազի։ ճիշտա, տենց հարմարա բոլորին, բայց էդ մեր ուզած ապագայի հիմքը չի։ հուսամ էդ երկու պոչիկ կապած երեխեն դպրոցում կսովորի կյանք, ապրել, ինքնարտահայտվել, ազատության գինն ու պատասխանատվության կարևորությունը։

շարունակելի….

հոգ տար քո մասին

հեյ,

պոդկաստ եմ լսում, որտեղ ասումա, որ պետք չի երեխայից սպասել, որ մեր ակնկալիքները (մեր-ը ծնողներն են) իրականացնի։ պետք ա լինել դիտորդ, նայել երեխան ինչ ա սիրում, ինչնա լավ անում ու ուղղորդել դեպի էնտեղ, որտեղ ուզումա։ ու ասումա, որ մարդը էդ առումով ավելի մեծ բարձունքների կհասնի, ավելի լավ կանի իրա գործը։ մյուս դեպքում կդառնա միջակ, իսկ աշխարհին միջակներ էլ պետք չեն, լիքը կա։

ու ես մտածում եմ, է հա, թույն։ համաձայն եմ, պետք չի մարդուն ստիպել անել էն, ինչ ինքը չի ցանկանում։ ինչ ինքը սիրով չի անում։ բայց ստեղ դե բանալի բառը մարդնա, ոչ թե երեխան։ ընդհանրապես մարդուն պետք ա տալ ազատություն, լինի երեխա, լինի ծնող, աշակերտ, ուսանող, մարդուն պետք ա հասցնել էն գիտակցությանը, որ կարևորագույն արժեքը ազատություննա։

երևի մի հարյուր անգամ խոսել եմ էս մասին, բայց մեկա մտածում եմ՝ քիչա։ մարդը չպետք է ստիպված ապրի, պետք ա սիրով ապրել, պետքա ուզելով ապրել։ կյանքը շատ կարճա, ու միակ պիտի-ն, որ պետքա լինի մեր խոսքում, էդ էն դեպքումա, որ ես պիտի անեմ էն, ինչ ինձ իսկապես հաճույքա պատճառում, ոչ թե աշխատավարձը շատա, ես տենց ընդունված եմ այլ մարդկանց կողմից։ ես անում եմ դա, որովհետև ես ուզում եմ, ինձ դուրա գալիս, ինձ հաճույքա պատճառում։

օկ՞

շարունակելի…

հոգ տար քո մասին

հեյ,

սրճարանում նստած ենք ու նկատում եմ, որ մի փոքր սեղանին երկու փոքր աղջիկ են նստած, մոտ 8-9 տարեկան։ Կողքի սեղանին 30-40 տարեկան տղամարդիկ են նստած։ ու ինչ հաճելիորեն զարմացա, երբ հասկացա, որ նրանցից մեկը էդ աղջիկների հայրնա։

այսինքն իրեն պետք էր ժամանակ ընկերների հետ անցկացնելու, որոշելա, որ երեխեքն էլ պետք է լավ ժամանակ անցկացնեն, բերել ա սրճարան, առանձին սեղանին նստել են ու իրանց մեծ են զգում։ շատ հավեսա։ չգիտեմ, հազար ու մի քննադատելու բաներ կարանք գտնենք՝ երեխեքը էդ ժամին արթուն են, պիցցա են ուտում, բլա բլա։

Արդյունքն էնա, որ երեխեքը լավ ժամանակ են անցկացնում, պապան իրանց տեղա տարել, մաման ժամանակ ունի հանգստանալու, պապան ընկերների հետ հանդիպելու ժամանակ ունի։ շատ լավ լայֆ հաքա։ սովորեք։

շարունակելի….

հոգ տար քո մասին

հեյ,

ասում են՝ երեխեքը տան հայելին են։ ես էսօր հասկացա, որ նույնիսկ հասարակության հայելին են երեխեքը։

Արդեն վեց դաս ա երեխեքին սովորացնում եմ հարցեր տալ։ Դիտմամբ լռում եմ, սպասում եմ, որ հարցեր տան ու զգում եմ՝ ինչքան են վախենում հարցեր տալուց։ Մտածում են՝ սխալ հարցա, մտածում են՝ ամոթա հարցնելը, կոմպլեքսավորված են։ ու ստեղ իրանք հեչ մեղավոր չեն։ մեղավորա դպրոցական համակարգը, քառակուսի դպրոցները, քառակուսի մտածելակերպը։

քեզ դասավանդեցին, սովորեցիր, քննությունդ հանձնեցիր, էդքանը։ էլ ինչ հարց, էլ ինչ քննարկում, ինչ խոսել, ինչ բանավիճել։ ու դպրոցից դուրս են գալիս հասուն մարդիկ, որ խոսել չգիտեն, բառերն իրար կապել չգիտեն։ հարց տալ չգիտեն։

հիմա աշխատում ենք դրա ուղղությամբ։ երեխեքը պետք է սովորեն հարցեր տալ, պետք է սովորեն փնտրել էդ հարցերի պատասխանները։

լավ նորությունն էնա, որ համեմատած առաջին դասերին հիմա լսում եմ հարցեր, ուրեմն ընդամենը սովորացնել էր պետք, երեխեքը ամեն ինչ էլ կարող են։

հոգ տար քո մասին

շարունակելի….

հեյ,

կորած եմ, գիտեմ։ խառը ժամանակներ են։ ու էդ խառը ժամանակներում գնահատում ես էն մարդկանց, որ մնում են, որ չնայած շաբաթվա մեջ մի անգամ ես հասցնում հարցնել՝ ոնց ես, իրանք կան, իրանք չեն նեղանում, իրանք հասկանում են, իրանք կողքիդ են։ քչերն են մնացել, բայց որակյալ մարդիկ են մնացել։ հաճելիա իրանց հետ դարդերից խոսել, հա, նույնիսկ դարդերից։

սկսել եմ դասավանդել։ ինչ-որ cyber hygiene-ի դասընթաց եմ վարում։ հետաքրքրասեր ու խելացի երեխեք են, որ լիքը բաց տեղեր ունեն լրացնելու։ ինչ խոսք շատ հավեսա նորից «ընկեր Լիլիթ» լինել։ փոքր բաներ ենք հեք անում արդեն ու ուրախանում էդ հաջողություններով։ երեխեքին էլ դուրա գալիս, ասում են, որ սիրում են բաց ծրագրակազմեր ու ուզում են red team-ում աշխատել, երբ կիբերանվտանգության ոլորտում լինեն։ ուրախանում եմ էդ ոգևորությունից։

ոչ մի բան հեշտ չի տրվում։ երևի լավն էլ էդա, հեշտ լիներ, չէինք գնահատի։ ամեն ինչի համար երկար, էներգիա տանող կռիվ եմ տալիս, ինչ-որ օրեր հաղթող եմ դուրս գալիս, ինչ-որ օրեր հանձնվում եմ, բայց նա ասումա, որ էդ շատ մարդկայինա, ես էլ թույլ եմ տալիս ինձ հանձնվել։ մեկ-մեկ լավագույն որոշումը ոչ մի բան չորոշելնա ու լավագույն քայլը ոչ մի քայլ չանելնա։ ուղղակի լինելնա։ շնչել-արտաշնչելը արդեն հերիք ա որոշ օրեր։ ես էլ տենց եմ անում։ ու էդ նորմալա։ ու էդ ընդունելիա։ ու էդ կարելիա։

մեզ սովորացրել են, որ պետք ա ինչ-որ բան անել, որպեսզի ընդունվել։ պետք ա սովորել ընդունել սեփական եսը առանց ինչ-որ բան ստեղծելու, առանց ինչ-որ մեկին օգնելու, ընդունել սեփական եսը, որը կա ու էդքանը։ բարդա, գիտեմ, բայց ի՞նչնա հեշտ։

էսքան բան

հոգ տար քո մասին

շարունակելի….

հեյ,
երջանիկ լինելը ընտրությունա՞։

մի հատ սրճարան եմ գտել, շատ եմ սիրում, հավեսա ընդեղ գնալ, նստել, կօֆէ խմելն ու անցող-դարձողին նայելը։ իրանք կօֆէի հետ ինչ-որ փոքր գրություններ են տալիս մոտիվացնող։ էսօր էդ գրությունն ասում էր՝ երջանկությունը ընտրությունա, ընտրիր այն քո համար։

եսիմ, ոնց որ էդքան էլ համաձայն չլինեմ։ եթե ընտրությունա, ինչի կան դժբախտ մարդիկ, է բոլորն էլ կընտրեին երջանիկ լինել էլի։ կամ ոնց լինես երջանիկ, երբ պատերազմա ամեն օր ու ամեն տեղ, երբ սով կա, հիվանդություններ կան, սուտ կա։ մտածում եմ՝ ոնց կարաս էդ ամեն ինչի վրա աչք փակես ու ասես՝ օկ, ես երջանիկ եմ։

երջանիկ պահեր հա, կան, բոլորիս կյանքում էլ կան, էդ պահերը գնահատելը, կարող ենք ասել, որ ընտրությունա։ ես ընտրել եմ գնահատել էն պահը, երբ խաղաղ եմ, երբ ներդաշնակ եմ միջավայրիս հետ, հիմա ու այստեղ եմ, էդ պահերին ես ինձ համարում եմ երջանիկ։ բայց թե էդ պահից մի քիչ անց հարցնես՝ չէ, ախպեր, հազար ու մի խնդիր կա, հազար ու մի մտածելիք կա, որ խանգարում են ասես՝ հա, երջանիկ եմ։

երևի երջանկությունն էլ ենք չափազանցրել։ էդ պահերն են ու վերջ, էդ զգացած մի քանի րոպեներն են, ամբողջ կյանքը երջանիկ չի կարա լինի երևի ու պետք ա դա նորմալ համարել։ ու ինչքանով գնումա, էնքան երջանիկ պահերդ քչանում են։ կամ քո պահանջներն են շատանում, կամ զուտ սկսում ես չզգալ փոքր երջանիկ պահերը՝ խնդիրներդ են գերակշռում։

էս տարվա կեսն անցավ ու եթե հարցնես, յուրօրինակ տարի էր իմ համար, շատ հետաքրքիր ճամփորդություն, փոփոխություններ, անձնային աճի փորձեր։ բայց չեմ կարա ասեմ՝ երջանիկ տարի էր, երջանիկ պահեր, հա, կային, բայց էդ վեց ամիսը երջանիկ համարել չեմ կարող՝ խանգարող հանգամանքները չափից շատ են։

երևի պետք ա բաժանել՝ եսասիրական երջանկություն ու համամարդկային երջանկություն։ երկրորդը մի տեսակ անիրականալիա թվում նույնիսկ։

ինչևէ, եթե չենք կարում ընտրենք երջանիկ լինել, գոնե ընտրենք երջանիկ փոքր պահերը գնահատել, շնորհակալ լինել էդ պահերի համար ու պահել հիշողությունում։ մեկ էլ տեսար՝ մի օր պետք եկավ։

հոգ տար քո մասին

շարունակելի…..

չգիտեմ, երևի, միգուցե,
կլինի, կստացվի, չէ
գուցե,

քայլ անել թե սպասել
հասցնել ուշանալ
դուռ բացել
թե բաց է

չգիտեմ, չեմ կարող
կապված եմ
վեր կենալ, թե մնալ
ընկած եմ

խեղդվում եմ, բռնել է,
կախվել եմ, քաշում է
ձգվում եմ, կծկվում եմ
դողում եմ…

թողեք ինձ, դողն է ինձ…
չի թողնում,
տարեք ինձ, գրկեք ինձ,
խեղդվում եմ,
կապված եմ,
շունչ չկա,
կծիկ եմ, կծկված եմ,
տեղ չկա…

հեյ,

որոշեցինք էս շիրակին Վանաձորում անցկացնել։ շատ հարմարա gg shuttle-ով մարզեր գնալը։ տենց մի կերպ շուտ արթնացանք ու ուղևորվեցինք դբա լավը։

Վանաձորում առաջին ու վերջին անգամ եղել էի 2021-ին, հիշում եմ, որ ազատություն էի գտել էս քաղաքում, որին չէի էլ ուզում քաղաք կոչել, այլ հարազատ անկյուն։ ճանապարհին նայում էի՝ ինչ նոր սրճարաններ կան, ուր կարելիա գնալ, որովհետև ես ես չեմ առանց իմ նուշի կաթով կապուչինոյի։ ու գտանք Բու-ն։ նկարներից արդեն երևում էր, որ շատ հավես տեղա՝ անտառի մեջ տնակ՝ հրաշալի տեսարանով։

բայց դե էստեղ հասնել էր պետք։ մեր Երևան-Վանաձոր երթի համար արդեն քարտով վճարել էինք, խնդրեցինք վարորդին, որ մեզ կենտրոնում իջեցնելու փոխարեն բերի սրճարան, ու ասեցինք, որ ավել կվճարենք իհարկե։ բայց դե մեր մոր երբեք կանխիկ գումար չի եղել, ես արդեն պանիկայի մեջ էի՝ ոնց ենք վճարելու էդ մարդուն։ հասանք տեղ, ասում եմ՝ քարտ ունե՞ք, քարտին փոխանցենք գումարը։ ասումա՝ ունեմ, բայց ես շատ գիտեմ թվերը, քարտը տունը գցածա։

Անդրանիկի մտքով հրաշալի բան անցավ։ gg-ն թույլա տալիս երթի վերջում թեյավճար թողնել, էդ թեյավճարով պատրաստվում էր հազար դրամ փոխանցել։ էս մեր վարորդն էլ թե բա՝ էդ որտեղա գնալու, ես շատ գիտեմ, 700 դրամ տվեք, ես գնամ։ ասում ենք, որ չունենք։ ասումա՝ հազար տվեք, ես մանրը կտամ։ նորից ասում ենք, որ չունենք։ ասում եմ՝ ձեզ հիմա էստեղ բերելու համար քարտով ենք վճարել, ձեր քարտը ինչա gg-ին կցված, ասումա չունեմ ես gg քարտ, ամելիա ունեմ ու էդա։

ու էդ պահին ես լսում եմ իմ կյանքի ամենաուրիշ մոլորակից զանգը։ վարորդը զանգումա տուն՝ ամելյայի քարտի մոտ ե՞ս։ (ոչ թե ամերիայի քարտը մոտդա) դե թվերն ասա էս ժողովուրդը մի երկու կոպեկ գցեն քարտի վրա։ ու թելադրումա թվերը, ու ամեն թվից հետո ասումա էլի ասեմ՞։ Ասում եմ՝ քարտապանի անունն ինչա։ վարորդը ասումա ես շատ գիտեմ, ինչ պիտի լինի, Աշոտ Ղազարյան էլի։ փոխանցում ենք։ ասումա՝ դե որ տենց արագ լինում էր ասեիք հեռախոսիս փոխանցեիք էլի։

ու ես մտածում եմ։ կա՞ արդարացում էդքան չտեղեկացված լինելուն։ դու աշխատում ես մի ընկերությունում, որը քարտային վճարում ունի։ դու ինչի՞ չգիտես, որ դու դրան կցել ես քո ամելիայի ։Դ քարտը։ ինչիա՞ քարտը տունը գցած ու ինչի պետք է մեկը քարտի մոտ լինի։ ես համոզված եմ, որ եթե CVV կոդն էլ հարցնեինք, կտար։

ու ինչի՞ ենք սպասում, որ էս մարդիկ ֆիշինգի չենթարկվեն, չուրախանան մի միլիոն դոլար խոստացող sms-ներից։ ավելին ասեմ՝ էս մարդիկ ունեն ընտրության իրավունք ու ընտրում են նաև մեր համար։

ամերիա բանկը ոտի վրա ռեբրենդինգ արեց մարդը, նստել ասում ես թեյավճարով փոխանցեմ։

սրան հակառակ the boo cafe-ն հրաշալի վայր էր, համով կոֆեով ու լիքը շներով, որ անընդհատ հետդ խաղալ են ուզում։ տեսնենք էլ ինչից կզարմանանք Վանաձորում։

հոգ տար քո մասին

շարունակելի….

հեյ,

էսօր իմացա, որ երեք տարեկանում արդեն մեր մոտ ձևավորվում են մեր՝ հույզերի նկատմամբ վերաբերմունքն ու դրանից բխվող վարքագիծը՝ «տղա ես, ամոթա մի լացի», «աղջիկ ես, ամոթա մի գոռա», «ձայնդ ցածրացրու», «մի բողոքի, ամոթա», «չի կարելի, մի լացի» ու տենց լիքը արտահայտություններով, որ ծնողներն անում են երևի իրենց՝ արդեն սխալ ձևավորված վարքագծից ելնելով։ լուփա էլի՝ արդեն ձևավորված մի հատ (ան)բնական շղթա, որ մեր կյանքը բարդացնումա, էն էլ ոնց ա բարդացնում։

իսկ մեր ուղեղը, որ մեր կարծիքով շատ ուժեղ մեխանիզմա, շատ թույլիկի մեկնա, նա արդեն էդ տարիքում տենց սովորեց, էլ չի վիճարկում՝ հա՞ որ, կարող ա ես եմ, լացել եմ ուզում էդ պահին, որովհետև ինձ ցավումա, ինչ անենք, որ ես տղա եմ։ ուղեղին ասել ես արդեն, չուզելով, չհասկանալով պարտադրել ես արդեն, որ չի կարելի, ու ցույց ես տվել ոնցա կարելի։ ու էդ ժամանակ, երբ չես լացել, երբ չես բարկացել, երբ ցույց չես տվել դժգոհություններդ, ընդունվել ես հասարակության կողմից՝ ծնողներիցդ սկսած. մեր երեխեն խելոքա, չի լացում, մեր երեխեն խելոքա, ամեն ինչ ուտումա, չի բողոքում։ ուղեղիդ էլ ինչ էր պետք՝ դուր գալ։ դուր ես եկել, որովհետև արել ես էն, ինչ քեզնից սպասում էին, ինչ միգուցե քեզ չէ, բայց ուրիշներին դուր էր գալիս։

ու սովորել ես, ու խարազանվելա քո վրա, որ ԵՍ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԴՈՒՐ ԵՄ ԳԱԼԻՍ ՄԻԱՅՆ ԷՆ ԺԱՄԱՆԱԿ, ԵՐԲ ԱՐԴԱՐԱՑՆՈԻՄ ԵՄ ԻՐԵՆՑ ՍՊԱՍԵԼԻՔՆԵՐԸ կամ ԵՍ ՊԵՏՔ Է ԱՐԴԱՐԱՑՆԵՄ ԲՈԼՈՐԻ ՍՊԱՍԵԼԻՔՆԵՐԸ, ՈՐՊԵՍԶԻ ԸՆԴՈՒՆՎԵՄ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ։

«միանշանակա՞ սա»,-հարցնում ա նա։

ու ինչքան ա ցավում, երբ պատասխանս «հա»-ա։ ինչքան հեշտ կլիներ, որ առնվազն «երևի» ասեի կամ ինչ հրաշալի կլիներ, երբ «չէ» ասեի։

մի քանի օր առաջ մի քննարկման ժամանակ ասեցի՝ ես պաղպաղակ չեմ, որ բոլորի դուրը գամ։ ես դրան էլ եմ հավատում, չի կարա մարդը բոլորի դուրը գա, անհանարա դա, ուրեմն մի բան էն չի էդ մարդու հետ, որ բոլորի դուրը գալիսա։ ու ես հարցնում եմ՝ որտեղա էդ բարակ թելով գծած սահմանը՝ ուրիշներին ու ինքդ քեզ դուր գալու։ ուրիշների ու ինքդ քո կողմից ընդունվելու գիծը որտեղ ես գծել։

միգուցե պետք ա նախ և առաջ դու քեզ դուր գաս, վերանաս հասարակության ամեն կարծիքից, դու նայես քեզ, ներսդ ու ասես՝ մի հրաշալի անձնավորություն, ու դրանից հետո մտածես՝ պողոսն ինչ ասեց էդ անձնավորության մասին։ էն էլ հիմիկվա պողոս հասարակությունը, որ առանց հաշվի առնելու դիմացինի մտքերը, հույզերը, խնդիրները, պատճառները, կարող են բնութագրել, կարող են թողնել մեկնաբանություն, ինքնահաստատվել ու առաջ գնալ։ արժե՞ բարդացնել կյանքը էդ հասարակության կողմից ընդունվելու համար։ արժե՞ էներգիա ծախսել, ժամանակ վատնել էդ հասարակության կարիքներն ու սպասելիքները արդարացնելու համար։ որտեղա՞ գրված ու ովա՞ գրել, որ հենց դու պետք է արդարացնես մարդկանց սպասելիքները, ովա՞ ասել, որ դրանք արդարացված սպասելիքներ են։

ենթադրենք վաղը հասարակությունա, որն ուզումա քեզնից մեկին սպանել, կսպանե՞ս դուր գալու համար։ հիմա կասես՝ չէ։ իսկ ինչի՞ ես ինքդ քեզ ու քո կարիքները սպանում։

մի սպանիր քեզ ու ներքին խաղաղությունդ աջ ու ձախ դուր գալու համար։ քեզ ամեն օր դիմավորումա հայելու մեջ կանգնած, քեզ նայող անձնավորությունը, նախ հոգ տար իր կարիքների մասին, որ աչքերի մեջ նայելու ուժ ու համարձակություն ունենաս, չամաչես, հետո մտածիր դրսի աշխարհի մասին։

հոգ տար ՔՈ մասին

շարունակելի…